Pravilno tumačenje vulvoskopskih i citoloških nalaza nemoguće je bez dobrog poznavanja histologije vulve, morfologije epitela, ćelijskih elemenata neepitelnog porekla, kao i mikroorganizama koji se mogu naći na vulvi i u vagini. Pored toga epitel vulve podleže i promenama koje su posledica izmenjenog hormonskog statusa u raznim periodima života, kao i u perinatalnom dobu. Poslednjih godina su među ostalim infektivnim agensima u velikoj ekspanziji humani papiloma virusi, pogotovo među adolescentima i mlađim ženama. Najčešće se početne manifestacije ove infekcije nalaze sa unutrašnje strane polnih usana, u formi sitnih resičastih kondiloma. 

Problem u dijagnostici predstavlja papilarna građa epitela, pa se resičasti kondilomi ponekad teško diferenciraju. Vulvoskopijom se jasno uočavaju kondilomatozne resice sa karakterističnim krvnim sudovima, koji se završavaju u obliku male omče na vrhu resice. Predilekciona mesta za razvoj HPV infekcije su uvek karakteristična. Poznato je da virus može biti dugo prisutan, ali se promene formiraju tek nakon oštećenja epitela (povrede pri polnom odnosu, ginekološkom pregledu, mehaničke oguljotine, razderotine, opekotine i drugo). Najčešće se radi o mikrotraumama, koje se ne uočavaju golim okom i ne izazivaju velike smetnje, ali su dovoljne za razmnožavanje i bujanje virusa. To je razlog što se kondilomi obično nalaze sa unutrašnje strane polnih usana, u čunastoj jami, na međici, perianalno, u vagini na bočnim zidovima, a na grliću materice samo ukoliko postoji ektopija ili lezija pločastoslojevitog epitela. 

Arterijska vaskularizacija vulve se izvodi iz interne pudendalne arterije koja je terminalni ogranak interne ilijačne arterije. Gledajući prema napred, terminalni ogranci su:

Takodje postoji i vaskularizacija iz površinskih i dubokih spoljnih pudendalnih arterija koje nastaju iz femoralne arterije. Pudendalna arterija i njeni ogranci su praćeni bogatom mrežom vena koje se dreniraju iz unutrašnje ilijačne vene. One, zajedno sa perifernim ograncima gluteusne i spoljnih pudendalnih arterija obezbedjuju dobru prokrvljenost, kao i brzo oporavljanje vulve posle traumatskih pojava, kao što je porodjaj

Inervacija vulve i perineuma vrši se iz prednjeg ramija petog sakralnog i koksigealnog nerva sa malim ulazom od petog lumbalnog nerva preko ilioingvinalnog nerva. Vulva se inerviše i ograncima pudendalnog nerva, formiranih od drugog, trećeg i četvrtog sakralnog nervnog korena i predstavljaju  najveću komponentu prednjeg sakrokoksigealnog pleksusa. Medijalno u odnosu na pudendalnu arteriju, nerv prati skoro isti put kroz pudendalni kanal prema vulvi. Raspoznaju se sledeći ogranci:

- mali rektalni nerv koji inerviše spoljni analni sfinkter i perianalnu regiju;

- perianalni nerv koji je podeljen na površinski ogranak (koji inerviše kožu perianalne regije) i na veći dublji ogranak (koji inerviše mišiće anusa, spoljne sfinktere, mišiće vagine i erektilno tkivo bulbusa);

- dorzalni nerv prema klitorisu koji prolazi blizu pubisa prema korenu klitorisa. Dobro poznavanje inervacije vulve je potrebno zbog korišćenja lokalne anestezije u pudendalni blok. Pristup se ostvaruje kroz kožu lateralno prema perianalnoj regiji ili kroz bočni zid vagine koristeći specijalne pudendalne igle.

Vulva, perianalna regija i anus dreniraju se kroz površinske limfne kanale do površinskih ingvinalnih čvorova. Oni leže distalno u odnosu na ingvinalne ligamente sa obe strane. Odatle, drenaža se odvija kroz ušće fascie femoris do dubokih ingvinalnih (femoralnih) čvorova koji su u femoralnom trouglu. Limfni kanali prolaze pored ingvinalnog ligamenta do spoljnih ilijačnih čvorova, a zatim do ilijačnih čvorova kao i para-aortnih. Drenaža polnih usana odvija se kroz ipsilateralne ingvinalne čvorove tako da se i klitoris može drenirati bilateralno.

Kolposkop je optički aparat pomoću koga pod raznim uveličanjima (i uz upotrebu raznih svetlosnih filtera) vršimo preglede epitela grlića materice, vagine, vulve i drugih lokalizacija kože. U ginekologiji se najčešće koriste uveličanja od 10-20 puta. Za mikroinspekciju vulve, takozvanu vulvoskopiju, koriste se manja uveličanja. Vulvoskopijom bi uvek morao da počinje kompletan ginekološki pregled, uključujući i kolposkopski pregled grlića materice i vagine. Vulvoskopija mora da bude pažljiva i temeljna. Ovom metodom otkrivaju se sve promene na vulvi: premaligna i maligna obolenja, malformacije, inflamacije, parazitoze, dermatoze, fisure, erozije, ulceracije, atrofične, hipertrofične, pigmentne i druge promene vulve.

Normalan kolposkopski nalaz vulve podrazumeva da je na velikim polnim usnama koža glatke površine koja je blago pigmentisana, a je sluzokoža malih polnih usana i vestibuluma takodje glatke površine i roze boje. Posle upotrebe 3% rastvora sirćetne kiseline, sluzokoža postaje bledja a na spoljnom delu maih polnih usana su jasno vidljiva blago keratizovana polja. Lugolov rastvor daje obojenost na vestibulumu i na unutrašnjoj strani malih polnih usana.U unutrašnjim delovima malih polnih usana mogu se uočiti glatke papule prečnika 1-2 mm, kao i otvori vestibularnih žlezda. U normalan kolposkopski nalaz spadaju i acide-bele površine koje se po primeni Lugolovog rastvora ne boji i filamentozne lezije.

Citološki nalaz epitela vulve donekle se razlikuje od citoloških nalaza sa grlića materice i epitela vagine. Osnovna karakteristika u citološkom razmazu brisa vulve je prisustvo kornificirajućih bezjedarnih ćelija, a odsustvo bazalnih i parabazalnih ćelija. U patološkim stanjima nalaze se i ćelije dubljih slojeva, naročito kod erozivnih i ulceroznih promena na vulvi. U slučaju distrofičnih i drugih nalaza na vulvi u citološkom preparatu nalazimo, kao posledicu poremećene stratifikacije i maturacije epitela, znake akantoze, hiperkeratoze i parakeratoze. Kod premalignih i malignih oboljenja vulve nalaze se znaci diskarioze, raznog stepena atipije, pa i jasne maligne ćelije. U slučaju raznih infekcija donjeg genitalnog trakta često se nalaze promene u citoplazmi ćelija, a naročito je specifičan nalaz koilocitne atipije (koilocitoze), karakterističan za prisustvo humanih papiloma virusa (HPV). Citološku analizu deskvamiranih ćelija vulve ne vršimo rutinski, već samo pri kliničkom i kolposkopskom nalazu suspektnih promena na vulvi.